|
Thứ năm, ngày 23/08/2018 09:39:57 GMT+7 | lượt xem: 575 LỄ NHÔ RƠHE CỦA NGƯỜI KƠ HO Người Kơ Ho ở Lâm Đồng có tín ngưỡng là thờ đa thần. Tổ tiên người Kơ Ho gắn chặt với nông nghiệp mà cây lúa là sự hiện hữu bao đời nay; bởi vậy hệ thống các lễ hội nông nghiệp thường gắn với các gia đoạn sản xuất cây lúa như: Lễ uống sạ lúa (Nhô sih sre), Lễ uống mừng lúa trổ bông (Nhô wèr), Lễ uống giê lúa (Nhô tơpor kòi)…Quan trọng nhất là Lễ mang lúa về kho (Nhô rơhe)…
Văn hóa người Kơ Ho
Theo thống kê của Sở VHTTDL Lâm Đồng, hiện nay trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng cộng đồng người Kơ Ho đông nhất trong các dân tộc thiểu số (DTTS) gốc bản địa: 152.098 người (chiếm tỷ lệ 12,32%). Dân tộc Kơ Ho gồm nhiều nhóm (Sre, K’Yòn, Nộp, Chil, Lạch); điều đặc biệt là trong quá trình sinh sống đan xen, người Kơ Ho có mặt ở hầu hết 12/12 huyện, thành phố trong toàn tỉnh, huyện Di Linh là địa phương có người Kơ Ho sinh sống đông nhất (47.953 người), tiếp đó là Đức Trọng: 21.643 người, Lâm Hà: 17.175 người…..
Tổ tiên của người Kơ Ho, nói riêng và các DTTS gốc bản địa sống lâu đời ở Lâm Đồng xưa nay gắn liền với canh tác lúa nước, làm rẫy (lúa, bắp); những năm gần đây trồng cà phê, dâu tằm, hoa màu, cây ăn trái, chăn nuôi trâu, bò, lợn, gà…; nghề thủ công là đan lát, dệt thổ cẩm, làm rượu cần…
Quan niệm “vạn vật hữu linh” chi phối toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần của họ. Theo người Kơ Ho, cái gì cũng có sự linh thiêng, phải tôn kính và được gọi là Yàng. Dù ngày nay, tín ngưỡng đa thần truyền thống của người Kơ Ho không được bảo tồn nguyên vẹn; song đời sống tâm linh của họ vẫn chịu những chi phối mạnh từ tín ngưỡng truyền thống.
Trước đây, hệ thống lễ hội và nghi lễ trong tổ chức các lễ hội của người Kơ Ho rất đa dạng, phong phú và thường được diễn ra hàng năm; chủ yếu tập trung thành 02 loại lễ chính; đó là nghi lễ, lễ hội liên quan đến vòng đời con người như: Lễ đặt tên, Lễ cưới xin, Lễ tạ ơn, Lễ tang ma…và nghi lễ nông nghiệp. Bởi sống gắn bó với rừng núi, sông, suối, thiên nhiên, muôn thú, ruộng rẫy…người Kơ Ho đặc biệt biết ơn thần linh (thần sông, thần suối, thần rừng, thần lúa, thần nước…) đã cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống no ấm. Nên sau mỗi vụ thu hoạch, người Kơ Ho thường tổ chức các nghi lễ để tạ ơn. Trong các lễ cúng thường chọn các con vật nuôi như trâu, bò, dê, heo, gà, vịt để hiến sinh; vật hiến sinh càng to (trâu, bò) thì quy mô nghi lễ và tầm ảnh hưởng của nghi lễ càng lớn.
Sau các nghi lễ là phần “hội” thu hút cả dòng họ, dân làng đến chia vui. Và, biểu diễn cồng chiêng, hát các bài ca dân gian Kơ Ho, uống rượu cần, nhảy múa…là những hoạt động sôi nổi, sợi dây gắn kết cộng đồng bền chặt và trở thành nét văn hóa riêng của người Kơ Ho được gìn giữ qua bao nhiêu thế hệ…
Phục dựng Lễ Nhô rơhe
Chịu tác động của cuộc sống hiện đại, thêm cái nhìn thiếu chuẩn xác của một bộ phận người dân cho rằng nghi lễ, lễ hội của người DTTS mang màu sắc mê tín, gây tốn kém; nhất là sự thờ ơ của lớp trẻ là con, cháu của các tộc người DTTS…đã làm cho phần lớn các nghi lễ, lễ hội của người TDTS - nói chung, nghi lễ truyền thống của người Kơ Ho ở Lâm Đồng - nói riêng dần bị quên lãng, mai một.
Thực hiện sự chỉ đạo của Trung ương, nhất là “Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020” của UBND tỉnh Lâm Đồng, nhiều năm qua, Sở VH,TT,DL Lâm Đồng đã nỗ lực phối hợp với chính quyền và ngành Văn hóa – Thông tin các huyện, thành phố trong tỉnh triển khai việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các DTTS gốc bản địa. Đến nay, ngành văn hóa Lâm Đồng đã chỉ đạo phục dựng được 8 lễ hội truyền thống các DTTS trong tỉnh như: lễ Pơthi, lễ Bok Chu-bur (của người Churu và nhóm Kơ Ho ở thôn K’Long, xã Hiệp An, huyện Đức Trọng), lễ Nhô Wèr (của người Kơ Ho Sre xã Bảo Thuận, huyện Di Linh), các nghi thức cúng lúa rẫy (của người Mạ ở xã Lộc Bắc, huyện Bảo Lâm)…; tham mưu UBND tỉnh phê duyệt đề án “Bảo tồn và phát triển Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên các dân tộc tỉnh Lâm Đồng đến năm 2020”….
Đặc biệt, ngày 29/12/2017, Bộ VHTTDL có Công văn hướng dẫn việc hỗ trợ phục dựng lễ hội truyền thống các DTTS thuộc “Chương trình mục tiêu Phát triển văn hóa giai đoạn 2016 - 2020” của Thủ tướng Chính phủ; trong đó, Bộ VH,TT,DL chọn triển khai bảo tồn, phục dựng lễ hội truyền thống các DTTS tại 05 tỉnh: Lâm Đồng, Kon Tum, Đắk Nông (Tây Nguyên), Lào Cai và Yên Bái. Từ tháng 01/2018, Sở VH,TT,DL tỉnh Lâm Đồng đã chủ trì phối hợp với UBND huyện Lâm Hà tiến hành khảo sát, lập hồ sơ, chọn phục dựng Lễ Nhô rơhe của người Kơ Ho tại Tổ Dân phố Bồ Liêng, thị trấn Đinh Văn, huyện Lâm Hà.
Tổ Dân phố Bồ Liêng nằm ở trung tâm thị trấn Đinh Văn (Lâm Hà), có 334 hộ với 1.577 nhân khẩu; trong đó, người Kơ Ho có 155hộ/791 nhân khẩu. Bồ liêng theo tiếng Kơ Ho là “ở đầu nguồn nước”. Người Kơ Ho ở Bồ Liêng chủ yếu trồng cà phê, làm ruộng nước và nuôi trâu; bà con có nền văn hóa truyền thống rất đa dạng và phong phú, thể hiện qua cách bố trí nhà ở, trang phục, ẩm thực, sinh hoạt văn hóa, lưu giữ nhiều nghi lễ, lễ hội mang đậm tín ngưỡng truyền thống.
Lễ Nhô rơhe là lễ hội nông nghiệp quan trọng nhất (diễn ra từ tháng 2 đến tháng 3 hàng năm) và có lịch sử rất lâu đời; Song đến nay, ở Tổ dân phố này chỉ còn 05 hộ duy trì tổ chức Lễ tại nhà và sơ sài. Xác định Nhô rơhe là lễ hội quan trọng (đây là công đoạn cuối cùng trong quy trình sản xuất lúa - thành quả lao động), có sức lôi cuốn cấu kết cộng đồng và mang sắc thái đặc trưng trong đời sống người Kơ Ho nên Sở VH,TT,DL đã chọn phục dựng (làm mẫu) để tuyên truyền nhân rộng trong toàn huyện và các địa phương khác có người Kơ Ho sinh sống…
Trong 2 ngày đầu tháng 4/2018 vừa qua, tại nhà riêng già làng Dôm Dai K’Bát (84 tuổi) đã diễn ra các hình thức nghi lễ phục dựng Lễ Nhô rơhe khá công phu và để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong nhận thức, tình cảm của cộng đồng người Kơ Ho nơi đây.
Toàn bộ Lễ do già làng K’Bát và vợ (bà Ka Phơ 78 tuổi - người có vị trí đặc biệt trong gia đình Kơ Ho) thực hiện. Ngày hôm trước thực hiện các lễ: “hạ chiêng” cúng thần chiêng để mang xuống đánh; lễ “đưa bồ lúa vào kho”; ngày hôm sau, từ 5 giờ sáng (trước khi trời mọc), cả gia đình làm lễ tại cánh đồng trồng lúa của mình để xin “thần lúa” cho rước lúa về kho (đoàn người 10 nam, nữ có sức khỏe gùi lúa) về và đổ vào kho (bồ đựng) đặt trong nhà; già làng làm lễ đưa ống hút cho người cậu để hút rượu cần từ ché ra; người vợ phát cho mỗi người miếng xôi chín ăn và uống rượu cần mừng lúa đã về.
Kết thúc các nghi lễ là phần “hội”, biểu diễn giao lưu văn hóa cồng chiêng giữa các đội chiêng với già làng, con cháu; tất cả nhảy múa, hát ca bài ca dân gian Kơ Ho…
Theo các già làng Bồ Liêng, Lễ Nhô rơhe khơi dậy niềm tự hào của dân tộc Kơ Ho, gắn kết các thế hệ con cháu và cộng đồng; tại đây còn diễn ra việc trao truyền những giá trị văn hóa truyền thống để thế hệ trẻ tiếp thu, kế thừa, phát huy nét đẹp lễ hội truyền thống của dân tộc mình. Nhô rơhe ở Bồ Liêng (Lâm Hà) lần đầu tiên được phục dựng; đây là hình thức sinh hoạt văn hóa đặc biệt, một mảng màu sinh động trong bức tranh văn hóa đa sắc màu của đời sống các DTTS ở Lâm Đồng cần được bảo tồn, phát huy…
THANH DƯƠNG HỒNG
Nguồn: Tạp chí Xây dựng đời sống văn hoá; số 193 (tháng 7 – 2018); tr 49 - 50
Tin khác
|
|